گروه اقتصاد کلان بازارنیوز- سعید اکبری؛ آمار و اطلاعات درست، دقیق و به روز از زیرساخت های اصلی برنامه ریزی است که نبود آن می تواند منجر به اتلاف منابع، فساد اقتصادی و در نهایت ناکارآیی اقتصادی (تولید کمتر با منابع و مواد اولیه یکسان در طول زمان)، شود. در این گزارش، با استناد به نوشته های برخی فعالان توییتر، گوشه هایی از این کمبود و نقص را مرور می کنیم.

در مورد اهمیت آمار، حسن خانی کارشناس اقتصادی نوشت «‏فقر داده، ضعف تحلیل میاره. بنده سعی میکنم گاهی فکتهایی از اقتصاد ایران تقدیم کنم تا از نسخه های ساده و ژورنالیستی دور بشیم. رمز سیاستگذاری درست، داشتن آمار دقیق از محیط کلان اقتصادیست.همونطور که بدون اطلاعات دقیق، نیروی نظامی شکست میخوره، سیاستگذار هم بدون آمار دقیق شکستش حتمیه.»

هم چنین حق شناس کارشناس در رابطه با اهمیت محاسبات مربوط به هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی معتقدند «از درون آمار و اطلاعات اولیه غلط، تصمیمات غلط زاییده می شود! وقتی چنین آمار غیر واقعی و دور از آنچه در متن جامعه می گذرد ارائه می شود چه انتظاری از تصمیم گیری درست در حوزه اقتصادی می توان داشت؟!»

با این وجود، کماکان مناقشات آماری زیادی حتی در مباحث روزمره که آمار آن با دقت بالا ثبت می شود و سیاستگذاری روی آنها تبعات خرد و کلان اقتصادی زیادی خواهد داشت، وجود دارد. به عنوان مثال، در خصوص سوخت، با وجود اهمیت آن در اقتصاد و بودجه خانوار، کماکان مناقشات مفصلی در مصرف و قاچاق آن وجود دارد و آمار رسمی منتشره قابل دفاعی در این بخش وجود ندارد. آقای همت قلی زاده در توییتی به این موضوع واکنش نشان داد و نوشت «شرکت پخش فرآورده های نفتی حتی یک جدول آماری در سایت خود ارایه نداده است ولی اگر سایتش را مرور کنید مملو از کلمات عجیب مانند «جهش بسیاربزرگ» است که همگی فقط یک ادعا هستند. درکشوری که همه نرخهایش ۲رقمی است رشد ۷٪سوخت در ایام عید با متغیرهایی با رشد بالاتر کجایش جهشی بسیار بزرگ است؟»

‏یا در توییت دیگری، این کارشناس انرژی، نسبت به به روز نبودن آمار مربوط به سوخت اشاره کرده و نوشت «تصویری از سایت شرکت ملی پالایش وپخش را میبینید که آخرین آمارنامه اش مربوط به سال۹۷ است.ولی خوب یادگرفته ایم که در سایه آمارندادن عده ای را دررسانه مأمورکنیم که دائما بدون آمار ادعای قاچاق هنگفت ومصرف مردم باجهش های بسیار بزرگ راطرح کنند. بجای اینکار باارایه آماربسمت شفافیت برویم.»

‏حتی در بخش حمل و نقل و آمارهای ثبتی آن نیز اختلاف وجود دارد. علی نیکوکار کارشناس اقتصادی در توییتی در خصوص وضعیت صنعت خودرو نوشت «مدیران صنعت خودرو معتقدند بیش از ۸۰درصد قیمت تمام‌شده یک خودرو به نهاده‌های تولید از جمله فولاد و محصولات پتروشیمی برمی‌گردد که این دو نهاده در سه سال اخیر رشدی ۷۰۰ تا ۸۰۰ درصدی به خود دیده، اما مدیران فولادی سهم این نهاده را حدود ۵درصد می‌دانند.وقتی آمار درست نباشد خطا طبیعی»

تشتت آماری حتی در بین مراجع آماری نیز وجود دارد. علی چشمی در این رابطه در نوشته ای متذکر شد که «تورم دو نرخی! جالبه نرخ تورم بانک مرکزی در شهریور ۱۴۰۰ حدود  ۱۳.۵ درصد بیشتر از مرکز آمار بوده و در اردیبهشت ۱۴۰۱ فقط حدود ۳.۳ درصد بیشتر بوده! حالا کدوم دولت دارند درست میگن خدا می‌دونه!!!» در واقع، ایشان اختلاف آماری تورم در دو مرکز را به با انتقاد گرفته است. این در حالی است که بسیاری از برنامه ها و حتی در محاکم قضیه ها نیز بسیاری از محاسبات براساس تورم اعلامی صورت می گیرد.

‏در همین رابطه، ارانیکو نیوز هم در آمار اعلامی تجارت خارجی گمرک و بانک مرکزی تشکیک می کند و می نویسد «مناقشه بر سر آمار بانک مرکزی از تجارت خارجی.. گمرک ایران اعلام کرد، با اینکه علاقمند هستیم تا تراز مثبت ۱/۵ میلیارد دلاری اعلامی از سوی رییس بانک مرکزی درست باشد اما متاسفانه تراز تجاری کشور در دوره زمانی غیر معمول اعلامی ( تا نیمه آذرماه) منفی دومیلیارد دلار بوده است. تسنیم»

‏نه تنها تشتت در آمار، بلکه به روز نبودن آمار به دلایل مختلف نیز مورد توجه کارشناساس توییتری قرار گرفته است. رضا کربلایی روزنامه نگار می گوید «برخی از آمارهای اقتصادی هم ممکن است به دلیل محدودیت‌ها و ملاحظات امنیتی ضروری نباشد که به صورت عمومی منتشر شوند. در مورد وقفه آمار مربوط به تحولات بازار مسکن نیز به دلیل اختلاف بر سر صحت و اعتبار منابع آماری آن بود که حل شد و به‌تازگی دوباره انتشار آمار آن از سر گرفته شده است»

‏اطلاعات و آمار غیردقیق تنها در مورد متغیرهای اقتصادی نیست بلکه در مورد متغیرهای دیگری هم هست که می توانند آثار اقتصادی قابل توجهی داشته باشند. آمار مهاجران و اتباع بیگانه که بر تمامی بازارها از بازار کالاها و خدمات تا بازار کار و ارز اثرگذار هستند، بسیار مخدوش است. علی نیکوکار در این مورد نوشت «اگر این آمار درست باشد، باید در تمامی محاسبات و داده های رسمی کشور، بخصوص در اقتصاد و مصرف تجدید نظر کرد! مغالطه_آماری»

توییت های فوق که هر یک گوشه ای از تشتت، تأخیر و صحت آمارهای موجود را مورد توجه قرار می دهد، موید آن است که حتی در برخی موارد ثبتی نیز در نظام آماری کشور مشکل وجود دارد. بدیهی است که وقتی آمارهای ثبتی که باید دقت صد در صدی داشته باشند، مورد تشکیک باشند، تکلیف آمارهای برآوردی که براساس آمارهای ثبتی تولید می شوند، مشخص است. یعنی هر چه آمارهای ثبتی پرخطاتر باشند، آمارهای برآوردی غیرقابل اطمینان تر هستند. در همین راستا، قدیری، دبیر اتحادیه تولید و صادرات پوشاک: گفت «این حرف من قطعا تبعات برایمان خواهد داشت؛ آمار ستاد مبارزه با قاچاق از میزان قاچاق در حوزه پوشاک درست نیست.»

عدم صحت و به هنگام بودن آمار معضل جدیدی نیست و از چشم سیاستگذاری نیز دور نمانده است. در همین راستا، در بند 31 سیاست های کلی برنامه ششم توسعه، موضوع « ۳۱- استقرار نظام جامع و کارآمد آمار و اطلاعات کشور.» مورد تأکید قرار گرفت و باید این ساختار به کمک برنامه ریزان کشور می آمد. ولی متأسفانه این برنامه هنوز بطور کامل عملیاتی نشده است تا مشکل آمار به عنوان یک معضل در نظام برنامه ریزی کشور باقی بماند. تا جایی که برخی ادعا کنند که در تشتت آماری تعمدی وجود دارد. به عنوان مثال، رضا غلامی در توییتی نوشت «وزیر نفت اسفندماه 1402: مصرف بنزین رکورد زد با 143 میلیون لیتر در روز... معاون وزیر نفت فروردین 1403: مصرف بنزین رکورد زد با با 130 میلیون لیتر...گفت: عمدی در ارائه آمار مغشوش وجود دارد. آب گل آلود وسیله بهتری برای استتار ناکارآمدی است.»

آمار نقشی اساسی در برنامه ریزی و کارایی تولید دارد. با آمار مخدوش، غیر بهنگام و با خطای برآورد بالا، عملا برنامه ریزی بسیار پرهزینه و اتلاف منابع خواهد بود. باید دولت در این مورد، گام موثری بردارد و نظام جامع آماری کشور را به سامان برساند. در گام اول، الزام به تولید، تدقیق و بهنگام سازی آمارهای ثبتی و دوم، اصلاح برآوردها براساس آمارهای ثبتی تأیید شده، در دستور کار قرار گیرد.

پایان پیام//